این تقویم که در میان مردم گیلان و حتی غرب مازندران کنونی رواج داشته دوازده ماه ۳۰ روزه دارد(360روز) به علاوه ۵ روز اضافه به نام پنجیک (panjik) که به پایان ماه هشتم اضافه می‌گردند که روی هم رفته سیصد و شصت و پنج روز است.

قریب به هزار سال ازاین تقویم استفاده می شد به طوری که در هر 4.13 سال، یک روز از مبداء (اعتدال بهاری) فاصله می‌گرفت و مانند سال قمری مناسبتها جابجا می شدند تا اینکه مردم دیلمان، یک روز به عنوان کبیسه به نام ویشَک(vishak) را بر پنج روز پنجیک اضافه کردند.

این اتفاق زمانی افتاد که سرِ سال، ۲۲۵ روز از مبداء فاصله گرفت و به نیمه تابستان و زمان خرمن و برداشت فراورده‌های کشاورزی و دامی رسید. این هنگام مناسب‌ترین زمان برای پرداخت مالیات و خراج به حاکمان بود. از این روی با انتخاب یک روز کبیسه به نگاه‌داشت سال مبادرت ورزیدند و انجام این کار، نخستین تجربه و اقدام در انتخاب سال و مبداء خراجی در گاهشماری‌های ایرانی است.

مراسم آغاز سال جدید (نوروزِبل) به طور متغیر، وابسته به محل برگزاری و نحوه قرار دادن پنج روز کبیسه، بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار می‌شد. اما طبق محاسبات علمی آقای نصرااله هومند در کتاب «گاهشماری باستانی مردمان گیلان و مازندران» روز دقیق آغاز سال گیلکی همان ۱۷ مرداد ماه سال هجری شمسی است.

ماههای گاهشمار گیلکی

• نوروز ما

از ۱۷ مرداد شمسی هجری آغاز می‌شود و تا ۱۵ شهریور ادامه دارد. این ماه و روز اول آن، آغاز سال دیلمی است و در بزرگ‌داشت آن شعله نوروزی (نوروزِ بلnoruzəbal) می‌افروختند و جشن آغاز سال می‌گرفتند.

• کورچ ما

از ۱۶ شهریور تا ۱۴ مهر ماه هجری شمسی می‌باشد. در این ماه، کوه‌نشینان کم‌کم از کوه‌ساران سربلند به سوی جلگه‌ها سرازیر می‌شوند.

• اریه ما

از ۱۵ مهرماه تا ۱۴ آبان هجری شمسی.

• تیر ما

از ۱۵ آبان تا ۱۴ آذر طول می‌کشد. صاحب فرهنگ اسدی، یکی از معانی تیر را فصل خزان نوشته‌است. شاید استعمال «تیر» و «تیرماه» در معنی فصل خزان، یادگار باقی‌مانده نوعی از گاه‌شماری قدیمی‌تر (پیش از مبداء سال‌های باستانی ایرانی) باشد که تحویل سال را از اول تابستان می‌گرفتند.

• موردال ما

۱۵ آذر تا ۱۴ دی ماه هجری شمسی. کوه‌نشینان، لاشه گوسفند و گاو را مردال گویند.

• شریر ما

۱۵ دی تا ۱۴ بهمن هجری شمسی.

• امیر ما

۱۵ بهمن تا ۱۴ اسفند. به معنی نمیرماه، یا جاودان یا مهرماه دیلمی است. شانزدهم این ماه، امیر ِ مای هشت و هشت، یعنی ۱۶ مهرماه است که همان مهرگان معروف می‌باشد.

• آوَل ما

از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین هجری شمسی (چون اسفندماه در سال‌شماری هجری شمسی ۲۹ روزه‌است) طول می‌کشد. این ماه مقارن با اسفند و فروردین هجری شمسی است و در آن آیین کول‌کول چارشمبه (چهارشنبه‌سوری) اجرا می‌شود. در پایان همین ماه، ۵ روز اضافه بر ۳۶۰ روز با نام پنجیک (panjik) جا می‌گیرد. هر چهار سال، یک روز به نام ویشَک نیز به این پنج روز اضافه می‌گردد. اگر سال ۳۶۵ روزه باشد، روزهای پنجیک به ترتیب: شانزدهم، هفدهم، هجدهم، نوزدهم و بیستم فروردین هجری شمسی خواهد بود و اگر سال ۳۶۶ روزه باشد، پانزدهم فروردین ویشک نام می‌گیرد و روزهای شانزدهم تا بیستم، باز هم پنجیک خواهند بود.

• سیا ما

از ۲۱ فروردین تا ۱۹ اردیبهشت هجری شمسی.

• دیا ما

از ۲۰ اردیبهشت تا ۱۸ خرداد ماه هجری شمسی.

• ورفًنه ما

از ۱۹ خرداد تا ۱۷ تیر ماه هجری شمسی. ماهی که برف نمی‌آید، اوج گرما.

• اسفندار ما

۱۸ تیر تا ۱۶ مرداد ماه هجری شمسی.

برای دانلود نرم افزار گاه شماری گیلکی (نسخه آزمایشی) به لینک زیر مراجعه کنید: http://www.up.gilyavaran.com/do.php?filename=Gilyavaran_20_Guilaki.rar

منبع:

گاه‌شماری‌ گيلانی، مسعود پورهادی، فرهنگ ایلیا